H λαϊκή μας παράδοση είναι γεμάτη από έθιμα, τα οποία από στόμα σε στόμα ή μέσω καταγραφής τους σε λαογραφικά κατάστιχα, επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Ένα από αυτά, είναι το έθιμο του Κλήδονα, που ταυτίζεται με τη γιορτή του Αϊ- Γιαννιού, στις 24 του Ιουνίου.
Πρόκειται για ένα έθιμο που συναντάμε σε παραδοσιακά χωριά, όπως της Ηπείρου, αλλά και σε μεγάλα νησιά, όπως στη Ρόδο και την Κρήτη. Τηρείται πιστά στην κύρια εκτέλεσή του, αλλάζει μόνο η διάρκεια του εορτασμού – παλαιότερα το γλέντι του εθίμου διαρκούσε 3 μερόνυχτα, ενώ σήμερα κρατάει μια ημέρα.
Οι ρίζες του εθίμου κρατούν από την αρχαιότητα, που επικρατούσε η «κληδόνα», δηλαδή ασυνάρτητες πράξεις ή λέξεις, που ακούγονταν κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες απέδιδαν προφητική σημασία. Στη νεοελληνική εποχή, το έθιμο κρατάει την προφητική του υπόσταση, αλλά επικεντρώνεται σε ερωτικούς χρησμούς.
Από πού προέρχεται η λέξη Κλήδονας;
Πολλοί συνδέουν τη λέξη «Κλήδονας» με το ρήμα κλειδώνω και τα παράγωγά της, λόγω του περιεχομένου της τελετουργίας. Μερικές από τις μαντινάδες που ακούγονται κατά τη διαδικασία του εθίμου, όπως «Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκι, κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι», αρκούν για να πειστούν για την ορθότητα της μαντεψιάς τους.
Η αλήθεια είναι όμως πως η ονομασία «Κλήδονας» προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «κλήω» που σημαίνει «καλώ κάποιον με ευχάριστους ήχους». Πιο συγκεκριμένα, από το κλέος (φήμη) και το άδω (διαλαλώ). Μάλιστα, συναντάμε την αναφορά «κλήδων» και στον Όμηρο, στα Βοιωτικά, με την έννοια του ακούσματος μιας προφητείας.
Η προετοιμασία της Παραμονής του Αϊ-Γιαννιού
Μια μέρα πριν τον κύριο εορτασμό του Αϊ-Γιαννιού, ξεκινάνε προετοιμασίες πλούσιες σε στοιχεία παράδοσης. Στις 23 Ιουνίου λοιπόν, κάθε νοικοκυριό παίρνει από την εξώπορτά του το πρωτομαγιάτικο στεφάνι που είχε πλέξει με φυτά και άνθη από τους αγρούς για να καλωσορίσει την άνοιξη και το καίει. Συγκεκριμένα, μετά τη δύση του ήλιου, οι κάτοικοι των χωριών ανάβουν μια μεγάλη φωτιά στην πλατεία και ρίχνουν ως προσάναμμα τα στεφάνια. Οι νέοι πηδούν πάνω από τις φλόγες, κάνοντας ευχές. Στη δε Ρόδο, αυτή την ιεροτελεστία την ονομάζουν γιορτή του Άϊ- Γιάννη του Καλαφουνιάρη.
Επίσης, όσα κορίτσια είναι ανύπαντρα, μαζεύονται σε ένα σπίτι και περιμένουν μία φίλη τους να φέρει από το πηγάδι το «αμίλητο νερό». Το νερό αυτό το χύνουν στην υδροφόρο και μέσα ρίχνει η κάθε μια από ένα προσωπικό της αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Μετά σκεπάζουν το δοχείο με ένα κόκκινο ύφασμα και το δένουν σφιχτά με ένα κορδόνι. Τέλος, το αφήνουν σε ανοιχτό χώρο, ώστε να «λούζεται» με το φως των αστεριών. Η παράδοση λέει πως εκείνο το βράδυ, τα κορίτσια ονειρεύονται το μελλοντικό τους σύζυγο.
Ανήμερα – ο εορτασμός
Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, μαζεύονται στην πλατεία τα ανύπαντρα κορίτσια που έριξαν το ριζικάρι τους, μαζί με άλλες γυναίκες και άντρες. Όταν ανοιχτεί η υδροφόρος, επιλέγεται κάποιος που δεν ξέρει τι έχει μπει μέσα στο δοχείο, για να είναι ο μαντιναδολόγος – για κάθε ένα ριζικάρι που βγαίνει από το δοχείο, ακούγεται και μια προφητική μαντινάδα. Οι μαντινάδες είναι επηρεασμένες από τη θέα του ριζικαριού και θεωρείται ότι προμηνύουν το μέλλον της κάθε κοπέλας.
Εναλλακτικά, σε κάποια χωριά της Κρήτης, όπως το Σκαλάνι, το έθιμο του Κλήδονα, που είχα τη χαρά να βιώσω κάποιο καλοκαίρι, εκτελείται ως εξής: Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, μαζεύονται ανύπαντρα αγόρια και κορίτσια στην πλατεία του χωριού, βαστώντας μια άδεια στάμνα και ξεκινούν το δρόμο προς το πηγάδι, ή την κρήνη του χωριού (πηγή με πόσιμο νερό).
Υπάρχει μια σημαντική λεπτομέρεια: σε όλη τη διαδρομή, η «παρέα» πρέπει να μείνει αμίλητη μέχρι να ξαναγυρίσει στον τόπο έναρξης, δηλαδή στην πλατεία, με τη στάμνα γεμάτη. Σε περίπτωση που κάποιος μιλήσει, ξεκινούν την «αποστολή» από την αρχή! Όταν τελικά ολοκληρωθεί το έργο και επιστρέψουν στην πλατεία, κρατάει ο καθένας μια γουλιά νερού από τη στάμνα στο στόμα του και το πρώτο όνομα που θα ακούσει, θα είναι το όνομα εκείνου που θα παντρευτεί! Κατά τη διάρκεια του τελετουργικού, ακούγονται χαρμόσυνες μαντινάδες.
Φωτό από: www.freedigitalphotos.net
